Wydane przez Fundację Terytoria Książki Cmentarze przy Wielkiej Alei w Gdańsku 1867-1945 to kolejna piękna publikacja powstała na bazie doktoratu – tym razem na podstawie pracy obronionej w 2019 roku przez Annę Krüger.

Jak wskazuje tytuł, książka przybliża dzieje cmentarzy, które począwszy od końca lat 60. XIX wieku powstawały wzdłuż dzisiejszej alei Zwycięstwa. Przyglądamy się ich zakładaniu, rozwojowi, układowi przestrzennemu i codziennemu funkcjonowaniu (rozdziały II-IV). Ale skoro to praca doktorska, to otrzymujemy także szerszy kontekst, przybliżający początki cmentarzy podmiejskich w Europie i Królestwie Prus (rozdział I) oraz – rzecz nie do przecenienia – rekonstrukcję kultury funeralnej drugiej połowy XIX i pierwszej połowy XX wieku w Gdańsku (rozdział V). W epilogu zaś dowiadujemy się o okolicznościach likwidacji cmentarzy w latach 60. XX wieku.

Cmentarze przy Wielkiej Alei w Gdańsku 1867-1945 to oparty na bardzo bogatym materiale źródłowym (w tym m.in. na rozporządzeniach dotyczących konserwacji i przechowywania zwłok, katalogach firm kamieniarskich oraz dawnych nekrologach prasowych), solidnie przygotowany i sprawnie napisany wykład, od którego wprost ciężko się oderwać. Książka ma ponad 440 stron, z czego ok. 300 stron to ścisła treść opatrzona ciekawymi ilustracjami; reszta to przypisy i bogata bibliografia – jednak całość nadspodziewanie „dobrze się czyta”.

W tej beczce miodu są jednak dwie łyżki dziegciu. Po pierwsze, być może z uwagi na szczególny temat pracy, Wydawnictwo postanowiło zaprezentować wszystkie ilustracje – a jest tu ich sporo – w tonacji czarno-białej zamiast (rzecz jasna tam, gdzie to możliwe) w kolorze. Książka wiele na tym traci – np. archiwalne mapy pozbawione koloru nie tylko gorzej wyglądają, ale także trudniej się interpretuje. Po drugie, brakuje mi tu współczesnego planu omawianego terenu, dzięki któremu łatwiej można by poruszać się po opisywanych cmentarzach i wyśledzić np. zachowane gdzieniegdzie cmentarne alejki czy nasadzenia drzew.

Niezależnie od tych uwag jednak, Cmentarze przy Wielkiej Alei w Gdańsku 1867-1945 to pierwsze tak bogate i zarazem bardzo udane opracowanie tematu. Książka ta ma szansę przyczynić się do przywrócenia Wielkiej Alei na mapę mentalną gdańszczan. Dla mnie książka Anny Krüger z miejsca kwalifikuje się do żelaznego kanonu lektur dla wszystkich tych, których miłość do historii Gdańska nie ogranicza się do wzdychania do starych obrazków na Facebooku.

Anna Krüger, Cmentarze przy Wielkiej Alei w Gdańsku 1867-1945, Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk 2021